CAPTURING THE FRIEDMANS

De kijker moet voor rechter spelen in de documentaire Capturing the Friedmans, die de getuigenissen in een omstreden rechtszaak in twijfel trekt.

Regisseur Andrew Jarecki werkte aanvankelijk aan een documentaire over verjaardagsclowns. Onder de meer dan honderd clowns die hij interviewde bleek er één de oudste zoon van Arnold Friedman, de gelauwerde leraar die eind jaren tachtig met zijn 19-jarige zoon Jesse achter de tralies verdween voor een reeks verkrachtingen van minstens tien leerlingen. Toen Jarecki hoorde wat er met Davids familie was gebeurd, gooide hij zijn plannen om. Zijn regiedebuut Capturing the Friedmans won dit jaar de Grand Jury Prize voor de beste documentaire op het Sundance Festival en opent dit jaar het documentairefestival IDFA.
Via David kreeg Jarecki 20 uur homemovies in handen die de vader ooit van het gezin maakte en nog eens 25 uur die David zelf filmde. Ook gebruikte hij opnames van wat er in de rechtszaal gebeurde: het was destijds de eerste rechtszaak waarbij camera’s werden toegelaten.
Aan de hand van interviews met familieleden en opsporingsambtenaren laat Jarecki niet alleen zien dat iemands perceptie van een gebeurtenis niet altijd spoort met de realiteit, maar dat dat voor de Friedmans desastreuze gevolgen heeft.

Sensatiejournalistiek
Van een portret van een ‘all American’ doorsnee gezinnetje verandert de film in een seksschandaal dat de landelijke pers bezighield. Onder het mom van ‘waar rook is, is vuur’ verzamelden overijverige opsporingsambtenaren getuigenissen van al dan niet misbruikte kinderen. Jarecki stelt de methoden ter discussie. Maar het grootste deel van de film is besteed aan wie de familieleden zijn en hoe ze met elkaar omgingen.
Grote afwezige in dit verhaal is de middelste zoon, Seth. Hij wilde zich niet laten interviewen uit angst voor de negatieve gevolgen die dat zou kunnen hebben voor zijn eigen gezin. Gezien de vele kanten van het verhaal zou het interessant zijn geweest zijn visie op het gebeurde te horen. Jarecki sprak wel de nu 32-jarige Jesse die er na dertien jaar gevangenisstraf uitziet als een getergd man.
Jarecki laat in Capturing the Friedmans zien dat een objectieve waarheid niet bestaat: iedereen heeft een eigen visie of belang. De verslagen van de betrokkenen ogen als getuigenissen in hoger beroep met dit keer de kijker als rechter. Doelbewust stuurt hij daarbij het oog en de gedachten — juist om te laten zien dat hij geen objectieve verteller is en de kijker geen objectieve waarnemer. Tegen het einde van de film gaat hij daarin te ver. Want als David de kinderclown aan zijn elektronische piano een liedje zingt, glijdt de camera over een poster met fantasiefiguren en duiveltjes aan de wand, gevolgd door een shot van zijn vader — ook aan de piano. De regisseur roept met zijn suggestieve montage de vraag op in hoeverre David de kindervriend een zoon is van zijn vader. Hij lijkt ons uit te dagen iets verdachts te zien, zoals de rechercheurs dat destijds in Davids vader zagen. Je kunt er een briljante vondst in zien om de kijker medeplichtig te maken, maar om dat te bereiken, gebruikt hij een truc uit de sensatiejournalistiek. En die wilde hij met zijn film nou juist bekritiseren.

Karin Wolfs