BLOODY SUNDAY

Zondag 30 januari 1972 is de geschiedenis ingegaan als Bloody Sunday, de dag waarop een vreedzame mars in het Noord-Ierse Derry uitmondde in een bloedbad. Regisseur Paul Greengrass won terecht een Gouden Beer voor zijn beklemmende reconstructie.

Het hyperrealistische Bloody Sunday oogt als een live reportage, met verslagen vanaf beide fronten, waardoor je na verloop van tijd het gevoel krijgt dat je zelf tussen de barricades loopt. Hierdoor raak je zo verknoopt met de film, dat je aan het eind gewurgd achterblijft.
Bloody Sunday speelt zich precies binnen één dag af. In de ochtend van 30 januari 1972 is de pacifistische actievoerder Ivan Cooper in Derry bezig met de laatste voorbereidingen voor een mars voor gelijke rechten. Hij deelt breed glimlachend flyers uit op straat, maar zijn tegenstanders roeren zich ook.
De meeste scènes eindigen met een rustgevende fade-out waarna er van perspectief wordt gewisseld, zodat we ook de voorbereidingen vanaf de andere kant van de frontlinie kunnen volgen. Daar neemt het Britse leger zich voor om met scherp te schieten als zal blijken dat deze ‘jonge hooligans’ gewapend zijn. Doordat we nauwgezet hun tactiek kunnen volgen, via een handheldcamera en met het stratenplan erbij, waan je je deel van de besluitvorming, zodat het moment waarop een paar opstandige jongens uit de mars losbreekt, als een hamerslag aankomt. Ook al weet je de afloop, 14 doden en 13 gewonden, dan nog ben je niet voorbereid op wat komen gaat.

Spijkerbom
De Britse regisseur Paul Greengrass spaart de kijker niet en toont ook twee van de meest omstreden moorden: een gewonde die met een witte zakdoek zwaait maar toch nog een kogel door zijn hoofd krijgt gejaagd, en de Britse soldaat die een spijkerbom in de zak van een dode tiener stopt. Deze zaak is gebaseerd op de neergeschoten Gerard Donaghey die twee keer is gefouilleerd en ongewapend bleek te zijn. Nadat hij gestorven was, vonden soldaten plotseling wel een spijkerbom in zijn zak.
Vlak na het bloedbad werd er een onderzoek ingesteld en voorzitter Lord Widgery kwam tot de conclusie dat de actievoerders gewapend waren en dat de soldaten dus correct hadden gehandeld. Een aantal mannen uit de legertop kreeg later een hoge koninklijke onderscheiding. De nabestaanden spraken van de ‘Widgery whitewash’ en eisten een beter onderzoek. Pas in 1998 zou Tony Blair een parlementaire enquête in het leven roepen, die twee jaar had moeten duren maar tot op de dag van vandaag nog steeds de honderden betrokkenen ondervraagt.
Greengrass veroorzaakte wat rumoer onder een aantal leden van de Britse Conservatieve Partij die hem van pro-Ierse propaganda beschuldigde. Greengrass heeft de conclusies van de enquêtecommissie niet afgewacht en zijn eigen oordeel geveld. Maar zijn weergave is zo genuanceerd dat de Conservatieven uiteindelijk alleen stonden in hun kritiek. Een van Greengrass’ breedgedragen conclusies is dat Bloody Sunday uiteindelijk een voedingsbodem voor ressentiment was, waar vooral de IRA van heeft geprofiteerd. Voor 1972 was de IRA in Derry een kleine groepering, maar daarna stonden jongeren in de rij om de IRA-wapens in ontvangst te nemen. "You will reap a whirlwind", zegt Ivan Cooper dan ook aan het eind van de film tegen het Britse leger. Bloody Sunday toont samen met The Magdalene sisters, over terroriserende nonnen, dat Ierland nog heel wat oude rekeningen te vereffenen heeft.

Mariska Graveland