Black

Jubelrecensies in België voor de in Brussel spelende bendefilm Black. Die blijken nogal overdreven, want de rauwheid en flair kunnen de bendeclichés niet verdoezelen.

Je moet het ijzer smeden als het heet is, ook al is de aanleiding deprimerend, zal distributeur Cinéart hebben gedacht. Als Brussel niet het wereldnieuws had gehaald als broeinest van terrorisme zou de Belgische film Black de Nederlandse bioscoop waarschijnlijk niet hebben gehaald. Dat sommige daders van de aanslagen in Parijs uit de Brusselse wijk Molenbeek kwamen, heeft de interesse voor Black aangewakkerd. Het is maar de vraag of dat terecht is, want de film doet meer denken aan Amerikaanse films over de gettocultuur dan aan een werkelijkheid van radicaliserende jongeren. Black is een rauwe variant van Shakespeare’s Romeo en Julia in de context van rivaliserende bendes. Denk West Side Story, maar dan zonder personages die in liedjes uitbarsten, en films als Boyz N the Hood, waarin rivaliserende bendes elkaar te lijf gaan.

Black is de tweede film van de Belgische regisseurs Adil El Arbi en Bilall Fallah. Dat beiden een Marokkaanse achtergrond hebben, is het soort vermoeiende informatie dat recensenten nooit vergeten te vermelden. En ook niet dat El Arbi vorig jaar de tv-quiz De slimste mens won, wat blijkbaar vooral verbazing lijkt op te wekken. Belangrijker voor de filmopvattingen van El Arbi en Fallah is hun opleiding aan de kunstacademie St Lukas in Brussel. Op dit gerenommeerde instituut, waar zij les kregen van Michael R. Roskam (Rundskop, The Drop), ontwikkelden ze hun filmtalent.

Molenbeek
Het resultaat was meteen te zien in hun afstudeerfilm Broeders (2011) die prijzen won op de filmfestivals van Gent en Leuven. Daarmee had het duo ook meteen hét thema te pakken dat in al hun werk terugkeert: de broeiende en explosieve conflicten in de multiculturele samenleving. Broeders voert twee broers van Arabische afkomst op van wie de één drugsdealer is en de ander jongeren die dreigen te ontsporen aan boord van de samenleving probeert te houden. Wat goed en kwaad is, ligt ingewikkelder dan de tegenstelling tussen de twee doet vermoeden.

Dat is ook het geval in hun speelfilmdebuut Image (2014), waarin een Brusselse journaliste die met een reportage de clichés over het leven in Molenbeek wil ontkrachten, sympathie krijgt voor een ‘zware jongen’, die wel degelijk ook een kwetsbare kant heeft. Belgische recensenten zagen een film waarin de goede bedoelingen er te dik bovenop lagen. Zoals een recensent het formuleerde: ‘El Arbi en Fallah doen hun best om een gangsterfilm à la Martin Scorsese en Spike Lee te fabriceren én tegelijkertijd de negatieve beeldvorming rond “die kutmarokkaantjes” in de media aan de kaak te stellen. Aan goede bedoelingen geen gebrek dus, alleen jammer van de artificiële, tv-matige uitwerking.’

Groepsverkrachting
Blijkbaar heeft het filmduo lering getrokken uit de kritiek op hun speelfilmdebuut, want in hun tweede speelfilm Black, een verfilming van twee jeugdboeken van de Belgische schrijver Dirk Bracke, is de sociale kritiek naar de achtergrond verdwenen. Het leven in kansloze Brusselse wijken is nog slechts het decor voor een rauw drama over twee rivaliserende bendes, waarin een liefdesstel op zijn Romeo en Julia’s ten onder gaat in een verboden liefde.

Een vijftienjarige zwarte Afrikaanse tiener die ziet dat haar moeder, die opgeleid is tot arts, niet aan werk komt in Brussel, keert zich af van school en sluit zich aan bij de zwarte bende Black Bronx. Als ze zich in een liefdesrelatie begeeft met een jongen die lid is van de Belgisch-Marokkaanse bende 1080 (de postcode van Sint-Jans Molenbeek), lopen beiden gevaar, want de bendeleiders tolereren geen liefdesrelaties van vrouwelijke leden buiten de bende. Vrouwen zijn volgens hen het exclusieve bezit van de mannelijke bendeleden. In de woorden van een vrouw, die spijt heeft dat ze zich ooit bij de Black Bronx heeft aangesloten. "Ze neuken elke kut die beweegt en smijten ons daarna weg als vuil. Maar als wij iets doen, vergeven ze het ons niet."

Dat laatste is zacht uitgedrukt, want wie de regels overtreedt, staat een groepsverkrachting te wachten. Dat is althans de schokkende praktijk bij de Black Bronx die de kijker niet onthouden wordt.

Blanke angst
Opvallend is het verschil tussen het beestachtige gedrag van deze bende en de Belgisch-Marokkaanse 1080-bende. Alle mannen in de Black Bronx zijn wrede ultramacho’s; in de 1080-bende is het beeld veel gedifferentieerder. Komt dit door de achtergrond van de makers? Voor zwarte mannen is er geen reden om opgetogen te zijn over Black, dat aanhaakt bij de eeuwenoude blanke angst voor het ‘zwarte beest’.

Natuurlijk: Black is geen sociologische studie, maar een film over een bendestrijd. Dat is waar, maar de makers pretenderen dat de film ook iets te melden heeft over de huidige samenleving. Daarin stelt Black teleur. De film staat dichter bij op entertainment gerichte Amerikaanse bendefilms dan bij Spike Lee’s etnisch-culturele conflictdrama Do the Right Thing, waarmee Belgische jubelrecensenten Black vergelijken. Dat die ook de naam Scorsese laten vallen, zegt meer over hun blijdschap dan over Black. Ja, de film is rauw en heftig, maar wie achter de drukke façade kijkt, stuit niet op de ingewikkelde werkelijkheid van de multi-etnische samenleving, maar op clichés over bendes, waarin twee naïeve tieners ten onder gaan.