BLACK VENUS

Zwarte vrouwen stonden dichter bij apen dan bij mensen, dachten westerlingen twee eeuwen geleden. Leuk voor shows, zo zien we in het belangrijke, imponerende black venus.

Eind achttiende eeuw kon je in Zuid-Afrika beter niet als hottentot (de toenmalige benaming voor leden van de khoikhoi) geboren worden. De blanke boeren hadden land nodig en pikten steeds meer gebied van de autochtone bevolking. Ze verloren niet alleen hun grond, maar liepen ook kans om slaaf te worden. Zo’n slaaf was Saartjie Baartman — de naam kreeg ze van de boer die haar had gekocht. Toen zijn broer en een kennis haar zagen, kregen ze een lumineus idee. Saartjie was zwart en had als khaison grote billen, dikke lippen, en, zo wilde het gerucht, buitensporige schaamlippen. Wilde de twintigjarige rijk worden? Dat kon als ze met hen naar Londen zou gaan. Mensen hadden er vast geld voor over om haar te zien. In Londen bedachten de heren een show rond "de vrouwelijke wilde uit donker Afrika". Op het podium moest Saartjie in een kooi zitten grommen, waarna een dierentemmer haar uit de kooi haalde en aan een riem kunstjes liet doen. Aan het einde van de show mocht het publiek haar aanraken. Na vier jaar hadden de Londenaren het wel gezien en werd ze verkocht aan een Parijse dierenhandelaar (!). Het lukte hem om een nog vernederender show te bedenken: het publiek mocht haar als een paard berijden en haar geslachtsdelen betasten. Naast openbare optredens waren er privévoorstellingen op feestjes van de rijke burgerij en aristocratie. Toen ook in Parijs het nieuwtje eraf was, werd de kermisattractie aan haar lot overgelaten. Ze kwam in de prostitutie terecht en overleed op 26-jarige leeftijd aan ziekte, waarschijnlijk longontsteking. Meteen na haar dood sneden wetenschappers haar lichaam open en zetten haar vagina en hersens op sterk water. Nog tot in 1974 waren ze in een Parijs museum te zien. In 2002 werden de overblijfselen van de ‘zwarte venus’ overgebracht naar Zuid-Afrika en er begraven.

Historische kluwen
Net als in het geweldige la graine et le mulet (2007) maakt de Tunesisch-Franse regisseur Abdellatif Kechiche in black venus een verborgen werkelijkheid zichtbaar. In la graine et le mulet drong hij diep door in het familieleven van een Noord-Afrikaanse familie in Marseille. De film toont de ingewikkelde kluwen van patriarchale verhoudingen, alledaags racisme, culturele vervreemding en generatieproblemen. In black venus graaft hij zich een weg in de historische kluwen van exotische nieuwsgierigheid, sensatiezucht, racisme en vrouwenvernedering. Maar de film laat ook zien hoe wetenschap volledig kan ontsporen. Op basis van onder meer schedelmetingen slingeren prestigieuze wetenschappers desastreuze raciale opvattingen de wereld in. Ze zijn er van overtuigd dat de ‘hottentotten’ dichter bij de aap staan dan bij de mens. Dat ze niet te kwader trouw handelen, maakt hun ontsporing des te angstaanjagender. Ze hebben niets tegen Saartjie Baartman, maar stellen ‘wetenschappelijk’ vast dat ze op de laagste sport van de menselijke beschaving staat. Dat wij nu een vrouw zien met normale menselijke gevoelens roept vragen op over de menselijke waarneming. Wat zien we eigenlijk met onze ogen? Alleen dat wat we al menen te weten? black venus, waarin de onervaren actrice Yahima Torres zich met onwaarschijnlijk veel moed in de rol van Saartjie Baartman stort, laat zien hoe makkelijk de werkelijkheid zich in een raster laat duwen. Belangrijke imponerende film waarover lang kan worden nagepraat

Jos van der Burg