BIRTHDAY GIRL

Misdaad en miscommunicatie

  • Datum 06-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films BIRTHDAY GIRL
  • Regie
    Jez Butterworth
    Te zien vanaf
    01-01-2001
    Land
    Engeland/Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Ben Chaplin en Nicole Kidman in Birthday girl

Met Birthday girl debuteerde de Engelse theatermaker Jez Butterworth vorig jaar op het Filmfestival Venetië officieel als filmmaker. Na zijn verfilmde toneelstuk Mojo, dat dreef op taal, spitsvondige dialogen en verbale spervuren, wilde hij het liefste een stille film maken, vertelde hij de Filmkrant in Venetië. Het werd een tragikomische liefdesgeschiedenis over mensen die elkaar niet begrijpen: "Je moet een reden hebben om mensen te laten zwijgen."

Regisseur Jez Butterworth

Het verschil tussen toneel en film is volgens Jez (Jeremy) Butterworth (1969) net zoiets als het verschil tussen twee sporten, tussen basketball en voetbal bijvoorbeeld. Je hebt een bal en een team en een speelvlak, maar de spelregels zijn anders. Uit het theater komen, is zoiets als ontwaken uit een droom, voor theater heb je meer verbeeldingskracht nodig meent hij. Als hij een film heeft gezien, is het meer een herinnering aan iets dat echt gebeurd is. Ze roepen beide een ander soort energie op, aldus de jonge regisseur die in zijn geboorteland Engeland vooral bekend is als theatermaker. Met zijn prijswinnende regie van zijn eigen toneelstuk Mojo (1997) werd hij tot generatiegenoot van Mark Ravenhill (Shopping and fucking) en Sarah Kane (Blasted) gebombardeerd, wiens toneelstukken in Nederland door De Trust op het toneel werden gebracht.
Butterworth was een van de eersten die de kans kreeg zijn eigen werk ook te verfilmen. Mojo ging in 1998 tijdens het Filmfestival Venetië in première, waar hij vorig jaar terug kwam met zijn eerste echte speelfilm: het samen met zijn broer Tom geschreven en door broer Steve (Stephen) medegeproduceerde Birthday girl. De film trok internationaal vooral aandacht door een hoofdrol voor een Russisch sprekende Nicole Kidman, reden waarom Birthday girl voor een groot deel "in haar Australische achtertuin" werd opgenomen, vertelde Jez Butterworth de Filmkrant in Venetië. "We hebben in Sydney vooral de interieurscènes opgenomen, omdat de film in het karakteristiek saaie Engelse dorpje St. Albans is gesitueerd, dat bouw je niet zo snel na. Maar de wonderlijkste ervaring was om in Engeland of Australië de set op te lopen en daar een kamer aan te treffen die precies hetzelfde was als zo’n 15.000 kilometer verderop!"
Die door de productieomstandigheden veroorzaakte herkenning van het thema van afstand en nabijheid, had hij natuurlijk al in het scenario geschreven. Niet alles wat je van ver haalt is beter, ontdekt de eenzame bankbediende John (Ben Chaplin) wanneer hij zijn Russische postorderbruid Nadia (Nicole Kidman) van het vliegveld haalt. Ze spreekt geen woord Engels, rookt als een ketter en blijkt in haar kielzog nog twee malafide neven (gespeeld door de Franse acteurs Vincent Cassel en Mathieu Kassovitz) te hebben meegesleept. Had hij zich nou maar met een keurig Engels meisje verloofd. Deze in de traditie van de ‘screwball comedy’ en ‘comedy of errors’ geschreven plot, die schatplichtig is aan François Truffauts La sirène du Mississippi (1969) waarvan vorig jaar de remake Original sin werd gemaakt, was het gevolg van een veel formeler uitgangspunt, vertelt Butterworth: "Na het taalspel van Mojo, wilde ik voor mijn eerste filmscenario terug naar de essentie van film. Die is voor mij in eerste instantie visueel. We hebben er zelfs over gedacht om een stille film te maken, maar je moet in het tijdperk van de geluidsfilm wel een reden hebben om mensen te laten zwijgen. Zo kwamen we op personages die elkaar niet begrijpen. Om te beginnen omdat ze elkaars taal niet spreken. Maar ook omdat ze andere verwachtingen en vooronderstellingen hebben."

Loslaten
Een van de voornaamste communicatiebarrières ligt tussen mannen en vrouwen, denkt Butterworth. Door Nadia en John uit een ander taalgebied te laten komen, heeft hij die alleen maar letterlijk gemaakt, meent hij. "Via het misverstaan van mannen door vrouwen en omgekeerd, komen ontrouw en bedrog de wereld in. De enige manier om dat op te lossen is door vertrouwen en loslaten, dat is eigenlijk het motto van deze film. Maar doe dat maar eens als je vastzit, letterlijk vastzit aan je eigen gewoontes, angsten en onzekerheden. Daarom hebben we dat enigszins geridiculiseerd door de seksscènes en door de therapeutische cursussen die het bankpersoneel moet volgen."
Op het gerucht dat Birthday girl langer dan gewoonlijk op zijn première moest wachten omdat de Amerikaanse distributeur Miramax dan wel Kidman de coupage van enkele seksscènes eiste, wil Butterworth niet ingaan. De vertraging die zijn film opliep, en enkele reshoots, wijdt hij aan het feit dat Kidman tijdens het draaien van Moulin Rouge een knieblessure opliep. Over de rol die seks als communicatiemiddel in zijn film speelt is hij echter stellig: "Birthday girl begint en eindigt met een ‘first date’. Heel veel mensen hebben direct na hun eerste afspraakje seks met elkaar, juist omdat ze niet weten waar ze het met elkaar over moeten hebben. John en Nadia kunnen nergens met elkaar over praten en bovendien is het de bedoeling dat ze met elkaar gaan trouwen. Dus ‘cut the crap’ en naar bed dan maar."
Eigenlijk is die hele noodzaak van seks een absurde premisse, vindt Butterworth. Hij laat romantische, onhandige ziel John vervolgens dan ook kampen met de nodige schuldgevoelens. "Seks op die manier hoort niet volgens John, maar hij vindt het wel opwindend. Misschien krijgt hij niet de vrouw die hij heeft besteld, maar wel de vrouw die hij nodig had. In deze film werkt het zo dat John en Nadia elkaar via de seks leren kennen, terwijl ze allebei een veel idealistischer beeld van relaties hebben. De manier waarop ze met hun respectievelijke teleurstellingen omgaan vormen de belangrijkste keerpunten in het verhaal."

Mieren
Echt serieus kan hij niet lang over dergelijke onderwerpen nadenken, geeft Butterworth toe en verklaart daarmee meteen de bizarre wendingen die zijn verhaal af en toe neemt. Hij begrijpt dat niet alle toeschouwers die willen volgen: "Het is de aard van het beestje. Zodra ik over het leven begin na te denken, dan zie ik binnen de kortste keren de absurde kanten ervan en dan rust ik niet voordat ik die uitgeplozen en verbeeld heb." Dat leidde onder meer tot terugkerende scènes waarin John de strijd aangaat met een mierenkolonie die zijn huis belaagt ("Ben denkt dat hij zijn eigen natuur kan onderdrukken") en de zwarte toon van de dialogen. "Ik heb veel geleerd van Harold Pinter, die ook een rol had in mijn eerste film Mojo. Pinter en Samuel Beckett nog veel meer hebben een feilloos gevoel voor het duistere én het speelse. Hun stukken presenteren de dingen zo slecht mogelijk als ze kunnen zijn, maar wel zo dat je erom moet lachen. Die Spielerei met een van de ergste dingen die er is, namelijk gebrek aan communicatie, beïnvloedt mij zeer."
Op de set moet er echter duidelijkheid en overeenstemming zijn over de bedoelingen van de film. Hoewel hij naar eigen zeggen honderden Russische acteurs zag voor de rollen van Nadia’s neven, had hij er geen behoefte aan om zelf slachtoffer te worden van ‘de metafoor van de film.’ "Er waren misschien wel Russische acteurs die de rollen van Yuri en Alexei hadden kunnen spelen, maar dan had ik een tolk op de set moeten hebben en waren we meer tijd kwijt geweest met het leven van de film, dan met het filmen van het leven." Dus werden het de Fransen Cassel en Kassovitz, in het vliegtuig tussen Parijs en Londen op een spoedcursus Russisch gezet en net exotisch genoeg.

Bakstenen
"John is een heel ingekeerde man, die nooit het juiste antwoord kan geven op vragen die iemand hem stelt", omschrijft Butterworth zijn mannelijke hoofdpersoon. Hij liet hem in zijn eigen favoriete auto rijden, een MGB GT — "Hij denkt dat het een sportauto is, maar in Engeland is het eigenlijk niet zo’n hippe auto meer" — en gaf hem een huis in de plaats waar hij zelf opgroeide. "Er zijn weinig Engelse films gesitueerd in de ‘home counties’. St. Albans is een weinig opwindende plek waar weinig gebeurt, het leek me wel aardig om zich daar juist een sekskomedie te laten afspelen, als een fantasie over wat er in die bakstenen huisjes gebeurt." Naar zijn eigen persoon getekend wil hij John niet noemen: "Wat ik zojuist vertelde zijn afgezien van de thema’s de meest persoonlijke dingen die in de film zijn terechtgekomen."
Tijdens de montage kwam Butterworth erachter dat hij zijn held misschien wat al te kleurloos had gemaakt. "Het is natuurlijk wel de bedoeling dat je met hem mee gaat leven, ook al mag je best af en toe denken dat het zijn eigen schuld is wat er allemaal met hem gebeurt", geeft hij mogelijke kritiek op zijn film een positieve draai.
De verlengde productietijd bracht uitkomst. De Butterworth-broers herschreven enkele scènes en maakten wat extra opnames. "Toen het draaien door de blessure van Nicole stil kwam te liggen, zijn we alvast met monteren begonnen. Dat was heel frustrerend, want ik had het gevoel steeds met een onaffe film bezig te zijn. Wel kwam ik erachter dat John en Nadia ondanks hun valse start niet genoeg genegenheid voor elkaar voelden. Die scènes hebben we er later in geschreven. Hoewel het einde niet echt veranderd is, krijgen ze nu een betere tweede kans."

Dana Linssen

Birthday girl
Nicole Kidman als de Russisch sprekende postorderbruid Nadia met onflatteus zwartomrande kohlogen, dat mag wel het meest in het oog springende feit heten van de lowbudgetfilm die ze tussen Moulin Rouge en The others draaide. In de eerste echte speelfilm van de Engelse toneelmaker Jez Butterworth, na zijn filmadaptatie van zijn toneelstuk Mojo, legt de suffe bankbediende John (Ben Chaplin) via het internet contact met haar. Het hoeft geen betoog dat wat je van het web bestelt bij aflevering niet altijd hetzelfde is als wat je vanaf het scherm toelonkte. Behalve een bruid die geen woord Engels lijkt te spreken, krijgt John er tijdens haar verjaardagspartijtje nog twee louche neven bij (het Franse duo Vincent Cassel en Mathieu Kassovitz). Butterworth, die de Engelse traditie van de ‘comedy of errors’ op zijn duimpje kent, mengt misdaad, Harold Pinter-achtige miscommunicaties en een snufje sociale satire door zijn tragikomische liefdesverhaal. De Russische accenten zijn voor een niet geheel op de Engelse taal ingesteld oor tamelijk bespottelijk, de film pretentieloos en onderhoudend.