BIOGRAFI: ALBANESE VERHALEN

Hoe overleef je een dictatuur? In Biografi: Albanese verhalen portretteert Eline Flipse vijf Albanezen met verschillende achtergronden. Eén ding hebben zij gemeen: hun biografie werd bepaald door het communistische regime.

Met het geprojecteerde gedicht aan het begin van Biografi maakt Eline Flipse, die al twee decennia (tv-)documentaires en muziekproducties maakt, de strekking van haar film duidelijk. We lezen: ‘God heeft de rotsen geschapen om door de bliksem gekliefd te worden. God heeft het hout geschapen om door regen en wind te doen vergaan. God heeft de Albanees geschapen om dit alles te doorstaan.’ Het gedicht roept het beeld op van de Albanezen als een gehard volk, dat niet kapot te krijgen is door onderdrukking. Ook Enver Hoxha slaagde er met zijn rigide, ruim veertig jaar durende communistische regime niet in om ‘de ziel’ van de Albanezen te breken.
Dat mag waar zijn, het neemt niet weg — Biografi laat daarover geen misverstand bestaan — dat de dictator wel een heel eind is gekomen. De communisten lieten een economisch geruïneerd land achter met een moreel gecorrumpeerde bevolking. Dat laatste is misschien wel de grootste handicap om Albanië te veranderen in een democratisch land, waarin men onenigheid niet langer beslecht met geweld, maar met politieke oplossingen. Wie de levensverhalen van de vijf geportretteerden hoort en ziet in Biografi, beseft dat de weg naar normale menselijke verhoudingen lang zal zijn. Ook het ‘nieuwe’ Albanië is ‘een groot kafkaiaans kasteel’, meent de minister van Cultuur, die ternauwernood een moordaanslag overleefde.

Levenskracht
Hoxha heeft bereikt dat de menselijke verhoudingen in Albanië tot op het bot verziekt zijn. Hoe afzichtelijk zijn regime was, komt het scherpst naar voren uit het levensverhaal van een componiste van patriottische liederen (‘Pak je geweer en ga mijn zoon, pak de wapens en verdedig je land’), die in 1956 na een conflict over de koers van de communistische partij naar een kamp werd gedeporteerd. Op gezag van de partij scheidde haar echtgenoot van haar, want hoe zou hij liefde kunnen voelen voor ‘een vijand van het volk’? De vrouw heeft het overleefd, is gerehabiliteerd en leeft van een klein staatspensioen. Een gruwelijk levensverhaal, maar omdat God de Albanees heeft geschapen om alles te doorstaan, legt Flipse de nadruk op de levenskracht van de vrouw. Ze is niet verbitterd: "Niet iedereen heeft zoveel levensetappes meegemaakt als ik."
Tegenover de vrouw staat een choreograaf, die onder Hoxha een bloeiende carrière opbouwde. Moeizaam worstelend probeert hij zijn verleden te legitimeren. Door "een beetje doof, een beetje blind en een beetje dom" te zijn, bleef hij overeind. "U kunt dat niet begrijpen", zegt hij tegen Flipse. Ongetwijfeld heeft hij gelijk, want oordelen over communistische collaboratie en verzet is vanuit Nederland makkelijk.
Biografi bevat meer portretten, zoals dat van een Albanees die in 1990 in Duitsland het paradijs dacht aan te treffen, maar gedesillusioneerd terugkeerde. De veelheid aan personages leidt onvermijdelijk tot oppervlakkigheid, omdat het aan tijd ontbreekt om alle levens grondig uit te spitten. Dat is onbevredigend, wat niet wegneemt dat de archiefbeelden en de beelden van cameraman Erik van Empel een goede indruk geven van de economische en morele puinhoop die Albanië heet. En zoals in al het werk van Flipse, die vijf jaar geleden indruk maakte met De oogst van de stilte, is de muziekkeuze voortreffelijk. Biografi is een schoolvoorbeeld van effectief muziekgebruik.

Jos van der Burg