BEZNESS

Voor elk lichaam een vlaggetje

  • Datum 05-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films BEZNESS
  • Regie
    Nouri Bouzid
    Te zien vanaf
    01-01-1992
    Land
    Frankrijk/Tunesië
  • Deel dit artikel

Iedereen kent het. Of je nu vrouw bent of man. Als toerist in een exotisch, niet welvarend, land word je lastig gevallen. Althans zo zien westerlingen het. Tapijtjes, fruit, regionale snuisterijen. Smekend komen ze aan je terrasjes, meestal zijn het kleine kinderen die met hun blik alleen al je hart doen smelten. En terecht, want ze verdienen soms in hun eentje de kost voor een hele familie. Van een andere orde, maar het is ook om het handelen te doen, zijn de oudere kinderen. Jongens in de bloei van hun leven. Hun goddelijke lichamen smeken erom aangeraakt te worden. Hun handen volgen maar wat snel op hun praatjes. Want de taal van de verleiding is hun moedertaal.

De Tunesische regisseur Nouri Bouzid brengt dat in Bezness ook lijfelijk in beeld. In bijna uitsluitend close-ups laat hij de camera net zo om zijn hoofdfiguren heendraaien als zij om hun potentiele klanten. Het woord ‘bezness’ uit de titel is een verbastering van het Engelse business. In Soussa, de toeristenfuik aan de Tunesische kust, is het vergeven van de bezness. Vrouwelijke of mannelijke klanten, daar maken de jonge gigolo’s geen onderscheid tussen. In veel gevallen zijn de rood verbrande vakantiegangers een gemakkelijk prooi.
Na afloop gaat ieder weer zijn weegs. De westerling naar het koude noorden en de warmbloedige versierder terug naar de eigen traditionele familiesfeer. Het conflict dat hieruit ontstaat heeft Bouzid tot onderwerp van zijn film gemaakt. De innerlijke strijd tussen droom en actie. Het streven om dat ideaal werkelijkheid te laten worden is gevangen in twee, of eigenlijk drie, hoofdpersonen. Roufa (Abdel Kechiche), een brutale aap op leeftijd met dubbele moraal, is de vleesgeworden mister bezness himself. Er wordt hem niet voor niets een paar keer toegebeten dat hij ‘onverbeterlijk’ is. Zijn droom zou Roufa graag in Europa verwezenlijkt zien: met zijn dubieus verdiende geld ergens een winkel beginnen.
Bij voorkeur met de mooie Khomsa (Ghalia Lacroix). Dit jonge, gesluierde, meisje worstelt met haar liefde voor Roufa. Ze weet dat hij haar volgens de Arabische traditie geen vrij leven zal bieden en haar eigen onafhankelijkheid zal onderdrukken. De mogelijkheid van een vrijere wereld te proeven dient zich aan in de vorm van de westerse fotojournalist Fred (Jacques Penot) die haar — niet alleen letterlijk — met andere ogen ziet. Behalve voor het verhaal biedt Freds aanwezigheid de cineast een scala aan beeldmogelijkheden.

Verleiden
Door het toestel van fotograaf Fred zitten we bovenop de Arabische cultuur, met zijn heldere kleuren, de zwarte kohlogen van de verlegen vrouwen, de smalle kasbahsteegjes. De couleur locale wordt hierdoor overtuigend getroffen. Zoals de fotograaf om zijn ‘objecten’ draait om ze op zijn filmrolletje te vangen zo danst de cameraman van de film op zijn beurt met Fred mee. Het speelse ritme van Bezness valt dan ook direct in het oog. Dat haalt de scherpe kantjes van het probleem waarmee de hoofdpersonen worstelen een beetje af.
Over het algemeen is het wel zo dat het tempo te traag is om constant te blijven boeien. Bouzid verlangt te veel van zijn toeschouwers. Hij is soms te expliciet. Dat overgewicht aan duidelijkheid snijdt de pas af naar het hart van de film. Dan sluipen er clichés in, waar in principe niets op tegen is trouwens.
Op z’n best is Bouzid in de scènes van de kunst het verleiden. Je kan niet anders dan glimlachen als je ziet hoe de trucs van Roufa doorzichtig maar effectief zijn. De openheid die de Europese meisjes zich op het strand permitteren, door zich openlijk met blote borsten op handdoek of onder parasol uit te rekken lijkt verdacht veel op vrijheid. Maar het contrast met de Arabische meisjes is kleiner dan je zou vermoeden. Wanneer Khomsa een vorm van troost zoekt, die haar zal beschermen tegen al te onafhankelijke ideeën, vindt ze die ook. In de vrouwenafdeling van de moskee wordt ze samen met andere ‘zuster-slachtoffers’ opgezweept, gehypnotiseerd als het ware door het ritme van de trom. Hier zie je dat Arabische vrouwen op hun eigen manier vrij zijn. Het vrijheidscontrast met de westerse meisjes is dus schijn. Wel schrijnend — het was het enige ogenblik uit de film waardoor ik werd geraakt.
Zoals de fotograaf het ook uitdrukt: "Achter elke blik, achter elke deur zit een wereld die ik niet begrijp. En hoe meer ik doordring des te minder begrijp ik". Of zoals Roufa een landkaart van Europa met speldvlaggetje beprikt om de serie veroveringen te turven, om op die manier zijn gang naar Europa sneller verwezenlijkt te zien worden, is hij er tegelijkertijd bang voor. De oudere Duitser, die al zestien jaar in Tunesië woont en van Roufa’s lichamelijke diensten hij in het verleden gebruik maakte, geeft iets dergelijks weer: "Als je je droom waarmaakt dan maak je hem kapot".

Dat Nouri Bouzid een gevoelige cineast is weten we van zijn speelfilmdebuut L’homme des cendres, die door Huub Bals naar Rotterdam werd gehaald en mij althans overdonderde door eenvoud en eerlijkeid. Toen liet Bouzid het gevecht zien van het kind tegen de patriarchale maatschappij. Nu in Bezness toont hij ons het schijnbaar onoplosbare cultuurconflict tussen het noord en zuid. Bezness zit ook vol poezië, maar is gelikter. Stereotiep en toch Arabisch genoeg om niet alleen maar universeel te zijn. Niet onsympathiek, maar de film ontstijgt de goede bedoelingen niet.

Esther Kerkhof