BENNY’S VIDEO

Benny lijkt geen gevoel te hebben. Als hij het al heeft, krijgen wij daar in ieder geval niets van te zien. Elke motivatie van zijn gedrag ontbreekt, deze jongen heeft een blanco geest. Benny spreekt nooit uit zichzelf. Als hem iets wordt gevraagd zegt hij ‘Nee’, ‘Weet ik niet’ of ‘Daarom’. Niet echt een meeslepend personage dus. Als zo iemand de hoofdrol speelt, dan moet dat wel een sombere film zijn. Dat klopt.

Het Film Festival Rotterdam toonde zich dit jaar alert met een retrospectief van Michael Haneke. In Cannes trok de Oostenrijkse regisseur vorig jaar de aandacht met Benny’s video, een film die nieuwsgierig maakt naar het overige werk van de maker. Iemand die plotseling in het middelpunt staat komt nooit helemaal uit de lucht vallen en zelfs bij een bescheiden oeuvre is het boeiend om te zien wat er aan die eerste beroemde film vooraf ging. Hier ligt een schone taak voor festivals. Zo werden in Rotterdam vorig jaar een aantal korte films van Hal Hartley vertoond en kon nu dus nader worden kennis gemaakt met Michael Haneke.
Treurigheid is troef in het oeuvre van de 51-jarige Oostenrijker, die na jaren televisiewerk pas in 1988 zijn eerste speelfilm maakte. Deze film over een gezinnetje dat zich voorbereidt op een gezamenlijke dood, Der siebente Kontinent, is nog strenger en sterker dan Benny’s video en wordt hopelijk nog eens uitgebracht. Wellicht kan tegen de tijd dat deel drie is voltooid de hele trilogie worden vertoond. De films van Haneke doen verslag van een kille, vreugdeloze samenleving. Van werkelijke communicatie is geen sprake en zelfmoord is de meest voor de hand liggende mogelijkheid. Nu zijn er wel meer doemdenkers en een aanklacht tegen de asociale postmoderne samenleving is eerder een versleten programma dan een origineel statement. Haneke heeft echter wel degelijk iets nieuws te bieden. Hij hanteert een zeer nadrukkelijke vorm, in perfecte overeenstemming met en dienstbaar aan de inhoud. Zijn kaalslag gaat zo ver dat het werkelijk pijn doet. Het is onmogelijk Benny’s video onverschillig te verlaten.

Registreren
Benny is een jongen van 15 met ouders die geen tijd voor hem hebben. Compensatie vindt Benny in het permanent kijken naar videofilms en het spelen met opname-apparatuur. Zijn van de buitenwereld afgesloten kamer is een donker hol met monitoren. Als zijn ouders een weekend weg zijn, neemt Benny een hem onbekend meisje mee naar huis. Alsof het een spelletje is doodt hij haar met een slachtpistool, een daad die mogelijk werd door Benny’s vervaagde beleving van de werkelijkheid.
Dat laatste is een interpretatie, en dat is iets waar Haneke zich niet mee bezighoudt. Consequent weigert hij verklaringen of antwoorden te geven. Zijn stijl bestaat uit registreren, de invulling is aan de kijker. Dialogen zijn er nauwelijks, close-ups van onbetekende handelingen des te meer. Haneke opereert in de marge van de handeling, bij voorkeur met lang aangehouden camera-instellingen. De sleutelscène — de moord — gebeurt buiten beeld, want onze waarneming is op dat moment beperkt tot Benny’s videocamera. Het geluid van het gillende meisje en de hulpeloze Benny worden wél opgenomen, hetgeen drie keer zo effectief werkt. Als Benny later het dode lichaam omdraait klinkt er een doffe plof, die onwillekeurig doet terugdeinzen. Als hij zich gedachteloos met haar bloed besmeert is dat fysiek bijna te pijnlijk om te kunnen zien.
Dit is het sterkste deel van de film. Haneke geeft in de opening geen enkele kans te ontsnappen aan de kilblauwe interieurs. Dit is uitzonderlijk: bijna altijd wordt een sombere levensvisie ontkracht door een ironische knipoog. Ironie is, net als interpretatie, iets dat Haneke volledig afwijst. De werkelijkheid is er te ernstig voor. Toch komt er een klein beetje lucht, als de ouders van Benny besluiten de moord geheim te houden. Angela Winkler is prachtig als nerveus giechelende moeder, verwikkeld in een poging tot overleg met haar man over de beste manier om het lijk weg te werken. Vader zal de klus klaren en moeder en zoon kunnen maar beter een weekje op vakantie.

Spanningsboog
Gewapend met zijn onafscheidelijke videocamera sjokt Benny met zijn moeder langs alle toeristische attracties van Egypte. Het felle, lelijke licht staat in schril contrast met de gedempte kleuren van Oostenrijk. In dit deel van de film verlaat Haneke zijn economische verteltrant: het verblijf in Egypte duurt veel te lang en voegt niets toe aan het elementaire gegeven. De spanningsboog zakt volledig in elkaar en kan slechts met moeite weer worden opgepakt bij terugkeer in Oostenrijk. Dat lukt eigenlijk pas in de slotscène. Benny heeft zijn ouders aangegeven en passeert hen op het politiebureau. "Entschuldige" is het enige dat hij zegt.
Benny is geen monster, Benny is een hele gewone jongen. Hoe kon hij worden tot wat hij is? Hij is niet alleen, want zijn ouders gaan mee in de verloedering en zelfs zijn slachtoffer vindt zijn video-apparatuur ‘super!’. Het is niet de schuld van Oostenrijk en niet de schuld van de video. Michael Haneke is te slim om één oorzaak te benoemen. De dreiging is abstract en daarom zo verontrustend. Haneke kan moeilijk worden beschuldigd van overdrijving: in Engeland vraagt men zich op dit moment verbijsterd af hoe het kan dat twee tienjarige jongens een kind vermoorden. De morele leegte van Benny’s video is dichterbij dan we zouden willen.

Mark Duursma