BALLO A TRE PASSI

Quizvraag: wat blijft er over van de Italiaanse cinema als de oude generatie het bijltje erbij neergooit? Antwoord: knusse alles-komt-goed-films. Hoe tandelozer, hoe beter, lijkt het motto in de moderne Italiaanse cinema. Due amice en Ballo a tre passi passen in de slappe trend.

Laten we het hebben over het wonder van La meglio gioventù. Hoe een zes uur durend Italiaanse familiedrama een internationaal succes werd. Wie zegt dat het publiek alleen nog te porren is voor makkelijke films? Op het Filmfestival Rotterdam won Marco Tullio Giordana’s epos de publieksprijs. In Frankrijk, België en Italië trok de film vele tienduizenden bezoekers. Het succes zal iedereen die onder filmcultuur iets anders verstaat dan snackcinema goed doen. Er blijkt nog steeds een publiek te zijn voor compromisloze films. Het succes van La meglio gioventù zou degenen die zo goed weten wat het publiek wil het schaamrood op de kaken moeten jagen. Maar ook de programmeurs van het Filmfestival Rotterdam valt iets te verwijten. Braaf vertoonde het festival de film, maar het miste de kans om hem in een interessante context te zetten.
La meglio gioventù is niet de enige Italiaanse film over het recente verleden. Nu de generatie van de babyboomers de pensioenleeftijd nadert, kijken meer filmmakers terug. Bernardo Bertolucci, geboren in 1940, gaat in The dreamers terug naar het Parijs van 1968. Zijn landgenoot Marco Bellocchio, geboren in 1939, reflecteert in Buongiorno, notte (Goedemorgen, nacht) op de ontvoering door de terreurbeweging Rode Brigade van de Italiaanse premier Aldo Moro in 1978. Wat was er mooier dan dat het Filmfestival Rotterdam dit trio films — wellicht nog aangevuld met thematisch verwante films — samen zou vertonen? Nu moeten we wachten tot Buongiorno, notte en The dreamers in de filmtheaters zijn te zien.

Boegbeeld
Giordana, Bertolucci en Bellocchio proberen met hun films vat te krijgen op hun verleden. Wat stellen filmmakers van de generatie na hen er tegenover? Bedroevend weinig als de Italiaanse films die Nederland halen maatgevend zijn. Gabriele Muccino, geboortejaar 1967, is de nieuwe held in de Italiaanse cinema. Zijn films L’ultimo bacio (De laatste kus) en Ricordati di me (Herinner mij) zijn van alles wat: een beetje drama, een beetje komedie, met als resultaat veel niks. Het zijn a-politieke feelgood movies, die profiteren van de politieke moeheid van de Italianen. De Italianen komt de politiek de keel uit. Begrijpelijk, want ze hebben de keuze tussen egomaniak Berlusconi en een kibbelend, verdeeld links. Bij slappe alles-komt-goed-films zoeken ze troost. Muccino is het boegbeeld van de tandeloze stroming. Zou het toeval zijn dat Berlusconi’s filmmaatschappij Medusa zijn films produceert? Hoe a-politieker de Italiaanse film, hoe beter Berlusconi gedijt.

Deerne
Tot de tandeloze stroming behoren ook de nostalgiefilms: lekker zwelgen in een geïdealiseerd verleden. Meestal zijn het films die zich op het platteland afspelen. Het leven is er onschuldig. Men roddelt en kibbelt, maar het is niet kwaadaardig. Het leven verloopt er op het ritme van de seizoenen. Ja, vroeger was alles beter: er was gemeenschapszin, meisjes hadden blozende wangen en hooi was er om in te vrijen.
Ballo a tre passi (Driestappendans) van Salvatoru Mereu (1965) is een schoolvoorbeeld van de plattelandsnostalgie. De film, die zich afspeelt op Sardinië, verbeeldt in vier delen de levenscyclus. Elk deel kreeg — hoe origineel — de naam van een seizoen. Jawel: de lente staat voor jeugdigheid, de zomer voor opbloeiende liefde, de herfst voor contemplatie en de winter voor de dood. De jaargetijden zijn de enige band tussen de vier flinterdunne verhaaltjes. Onschuld is het sleutelwoord. Ach, hoe vertederend is het jongetje dat om indruk te maken een papieren prop in zijn zwembroek stopt. En is de zwijgzame schapenhoeder, die wordt verleid door een stadse deerne, niet een schitterend natuurmens, van wie wij veel kunnen leren over onze oerkracht? Geweldig, hoe hij rechttoe-rechtaan — alsof hij een schaap berijdt — seks bedrijft. En hoe teder is de relatie tussen een stervende oude man en een begripvolle hoer.

Suiker
Due amici is gebaseerd op een toneelstuk van de Sicilianen Spiro Scimone (1964) en Francesco Sframeli (1964), die de film ook regisseerden. Onschuld is ook hier het thema. De film voert twee Sicilianen op die in een grauwe buitenwijk in een Noord-Italiaanse stad een appartement delen. De een is een cynische huurmoordenaar, de ander een onnozele arbeider in een verffabriek. Hoezo schematische tegenstelling? Natuurlijk heeft de onnozelaar een gouden hart, wat het hart van de moordenaar doet smelten. Onschuld overwint schuld; warmte verdrijft kilheid.
Ballo a tre passi en Due amici spelen zich af in het heden, maar zijn doortrokken van nostalgie. Beide films zijn uitingen van het verlangen naar een geïdealiseerd verleden. De huidige hang naar nostalgie en onschuld weerspiegelt de ontheemde gevoelens van veel Italianen. Bij elk nieuw corruptieschandaal wint het verleden aan glans. De hoogleraar in La meglio gioventù zag in de jaren zestig al een verstikkend land, dat ten dode was opgeschreven. Verlaat Italië, adviseerde hij zijn studenten. Makkelijker gezegd dan gedaan. De meeste Italianen vonden een andere oplossing: ze vluchten in de bioscoop het met suiker bepoederde heden en verleden in.

Jos van der Burg