AUF WIEDERSEHEN AMERIKA

Gaan liggen waar je wakker wilt worden

  • Datum 08-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films Auf wiedersehen Amerika
  • Regie
    Jan Schütte
    Te zien vanaf
    01-01-1993
    Land
    Duitsland/Polen
  • Deel dit artikel

Voor de meeste Joden die Nazi-Duitsland wisten te ontvluchten, begon de echte verbanning pas na de Tweede Wereldoorlog. Teruggaan naar Duitsland was uitgesloten en velen van hen vertrokken naar Amerika. In Auf wiedersehen Amerika schetst Jan Schütte een liefdevol en humoristisch portret van een drietal Pools-Joodse emigranten. Amerika werd nooit hun nieuwe vaderland, maar de terugtocht valt ook niet gemakkelijk.

De Duitse regisseur Jan Schütte heeft een voorliefde voor alledaagse helden. Zijn personages zijn geen geslaagde advocaten of architecten met dure auto’s en vrouwen die alleen maar op fotomodellen willen lijken. Dat soort mensen leeft alleen in Hollywood en omgeving. Schütte plukt zijn figuren het liefst van de straat. In zijn debuutfilm Drachenfütter uit 1987 ging het om een Pakistaanse rozenverkoper en een Chinese kelner die zich uitsloven om een eigen restaurant te kunnen beginnen. Auf wiedersehen Amerika is zijn derde film en deze keer richt Schütte de camera op een groepje Pools-Joodse emigranten dat al dertig jaar in Brighton Beach, New York woont. Het verhaal is losjes gebaseerd op de gesprekken met verschillende emigranten die hij bij een bezoek aan New York daadwerkelijk ontmoette.

Kleurloos bestaan
Moshe Lustgarten is getrouwd met Genovefa. Het is geen gemakkelijk huwelijk voor Moshe want zijn vrouw is op de centen en drie keer zo breed als hij. Gelukkig is er zijn goede vriend Isaak Aufrichtig die minder oprecht is dan zijn naam zou doen vermoeden. Hij werkt namelijk als boekhouder in een illegaal naaiatelier. Isaak leidt een vrij kleurloos bestaan. Hij voert twee keer per dag de meeuwen aan het strand en heeft constant geldproblemen. Alles wat Isaak vertegenwoordigt komt tot uitdrukking in zijn oerdegelijke pet. Dat is het meest aftandse hoofddeksel dat ooit in een film te zien is geweest. Zijn vriend Moshe heeft echter precies dezelfde pet en daarom begrijpen ze elkaar zo goed.
Dat zou je als het ware de proloog van het verhaal kunnen noemen. Op het eerste gezicht lijkt het er niet op, maar Auf wiedersehen Amerika ontpopt zich vervolgens als een onversneden road movie. Dit keer echter geen jonge idealisten op zoek naar ‘het echte leven’ en onbeproefde horizons. De rusteloze trekkers zijn drie pensioengerechtigden bejaarden die op reis gaan in een laatste poging om zich definitief te verzoenen met hun verleden. In eerste instantie zullen alleen Moshe en Genovefa voor drie weken met vakantie naar Polen gaan. Isaak zal op het huis en de poezen passen. Na een inval van de politie in het naaiatelier moet echter ook Isaak hals over kop Amerika verlaten.
De reis gaat eerst per boot naar het door Isaak gehate Duitsland. Vandaaruit moet men noodgedwongen met een busje verder naar Polen. Eenmaal daar aangekomen verliezen de drie elkaar voor korte tijd uit het oog om uiteindelijk in Gdansk weer verenigd te worden. Dat gebeurt in het huis van een Duits-Poolse hospita waar Isaak een relatie mee is begonnen. Moshe en Genovefa blijven aan het eind van de film voorgoed achter in Polen. Isaak vertrekt als een dief in nacht, samen met zijn geliefde Zofia, terug naar New York.

Humor en poëzie
Het verhaal lijkt in grote lijnen snel verteld en weinig om handen te hebben. Maar de rode draad is slechts bijzaak voor de uiteindelijke bedoelingen van de regisseur. Het is voor Schütte en zijn vaste scenarioschrijver Thomas Strittmatter een noodzakelijk alibi om een palet van korte, kolderieke en aangrijpende scènes achter elkaar te zetten. In iedere dialoog en in ieder voorval worden humor en poëzie op meesterlijke wijze gecombineerd. Gestrand in Berlijn, omdat ze ongeldige treintickets van het reisbureau hebben ontvangen en omdat alle hotels vol zijn, want het is kerstavond, komen Isaak, Moshe en Genovefa, na een maaltijd in een opvanghuis voor daklozen, terecht in de riante woning van een oude en eenzame handelaar in tweedehands ijskasten. Iedereen is half dronken en zoekt in het karig ingerichte huis een bed of een bank om op te liggen. Als Isaak niets kan vinden, vraagt hij aan zijn gastheer waar hij moet slapen. Deze antwoordt: "Je moet daar gaan liggen, waar je ook wakker wilt worden".
Alles en iedereen in deze film lijkt te zijn weggelopen uit de verhalen van schrijvers als Carmiggelt of Campert. Dezelfde alledaagse en schijnbaar nietszeggende dingen die door een kleine verdraaiing of correctie een bijzondere en dramatische uitstraling. "Zeg nog eens wat liefs tegen me", vraagt Genovefa aan haar Moshe als ze na hun zoveelste ruzie weer innig bijelkaar zitten in een restaurantje. Moshe neemt als een ervaren Casanova even zogenaamd een korte bedenktijd en zegt dan stralend: "Je ziet er heel mooi uit, met dat rode lichtschijnsel op de achtergrond". Na dertig jaar huwelijk is Genovefa toch weer geraakt en verliefd.

François Stienen