ATANARJUAT, THE FAST RUNNER

Met Atanarjuat, the fast runner maakte Zacharias Kunuk de eerste Inuit-speelfilm ooit. De film zit boordevol informatie over de rap verdwijnende Inuit-tradities, maar is vooral een epische vertelling over de strijd tussen goed en kwaad.

Het verhaal van Atanarjuat, the fast runner is zo oud als de sneeuw op de Noordpool en zo universeel als de strijd om het dagelijks bestaan. De historische vertelling over loyaliteit, jaloezie en wraak had even goed afkomstig kunnen zijn uit het Oude Testament of het legendereservoir van willekeurig welk volk. Wat de film zo bijzonder maakt, is niet zozeer wát er verteld wordt maar wíe het vertelt. Atanarjuat is namelijk de eerste speelfilm gemaakt door Inuit, de bewoners van arctisch Canada. Die bijzonderheid zal zeker hebben bijgedragen aan de toekenning van de prijs voor beste debuut in Cannes, maar wie de film ziet kan niet anders dan concluderen dat regisseur Zacharias Kunuk zijn plaats in de cinematografische eredivisie verdient.
Zoals een klassieke vertelling betaamt vormt een vrouw de aanleiding voor de dramatische gebeurtenissen in Atanarjuat. De twee eerzame broers Amaqjuaq en Atanarjuat komen in conflict met de heetgebakerde zoon van het stamhoofd als Atanarjuat trouwt met de hem beloofde vrouw. Verblind door jaloezie en boze geesten neemt de verliezer wraak en destabiliseert zo de kleine gemeenschap. Titelheld Atanarjuat moet vluchten maar keert uiteindelijk terug om de harmonie te herstellen.

Ongepolijst
Hoewel hij in Cannes is binnengehaald als de grote ontdekking van het jaar is Zacharias Kunuk bepaald geen onbeschreven blad. Al meer dan vijftien jaar werkt hij voor de Noord-Canadese televisie waar hij documentaires maakt over het bestaan boven de poolcirkel. Vooral zijn monumentale serie Nunavut (Our land) over een groep gezinnen in de jaren 1945-1946 kan beschouwd worden als directe voorloper van Atanarjuat. In Nunavut heeft Kunuk het leven van vijftig jaar geleden tot in de kleinste authentieke details gereproduceerd en alledaagse dingen gefilmd als de kariboejacht, het bouwen van een iglo en het africhten van sleehonden.
Al die dingen komen ook weer terug in Atanarjuat. Kunuk trekt er flink wat tijd voor uit om te laten zien hoe de ongepolijste helden met hun futuristisch ogende zonnebrillen van been al boerend en slurpend rauw zeehondenvlees verorberen of hoe een ruzie wordt beslecht met een brute uitwisseling van vuistslagen op de slaap. Zonder in het kleffe exotisme van veel antropologische documentaires te vervallen, schetst de regisseur een samenleving die wel heel anders is dan de onze. Sommige veelzeggende details zullen de gemiddelde Europese kijker dan ook ontgaan omdat dingen niet expliciet worden uitgelegd. Dat bijvoorbeeld onder Inuit het buiten de tent laten staan van schoenen een symbool is van rampspoed, weet je als kijker alleen als je je bewust bent van het enorme belang van schoeisel.
Anderzijds zou de uitleg van dit soort symboliek alleen maar vertragend werken. Atanarjuat is met bijna drie uur lengte al wat aan de lange kant — Kunuk had iets scherper kunnen monteren — maar de uitgekiende afwisseling van adembenemende landschapsbeelden en actie houdt de film op gang. Dankzij Kunuk hebben we nu toegang tot een Inuit-tegenhanger van klassiekers als de Ilias en de Mahabarata.

Edo Dijksterhuis