Aquarius

De Braziliaanse grande dame Sonia Braga speelt een gepensioneerde muziekcriticus die het opneemt tegen een malafide vastgoed­bedrijf. Aquarius is een even zachtmoedig als kritisch drama over gentrificatie en de kunst van het bewaren.

Door Mariska Graveland

Wat is vintage en de moeite van het bewaren waard, en wat is oud en kan de prullenbak in? Zonder nostalgisch te worden pleit Aquarius (Cannes-competitie 2016) duidelijk voor het oude en zet vraagtekens bij doorgeschoten vernieuwingsdrang. Kleber Mendonça Filho (Neighbouring Sounds, 2012) bekijkt de wegwerpmaatschappij door de ogen van Clara, een gepensioneerde muziekcriticus en de laatste huurder van een ouder appartementencomplex aan het strand van Recife dat meedogenloze projectontwikkelaars willen slopen. Clara voelt zich nog lang niet uitgerangeerd en gaat niet in op de uitkoopsom en verraderlijke charme van Diego, de vertegenwoordiger van het malafide vastgoedbedrijf. Diego zet alles op alles om Clara uit haar huis te krijgen. Hij organiseert zelfs een luidruchtige orgie in het lege appartement boven Clara. Maar Clara zet haar hakken in het zand. Langzaam komen er allerlei geheimen boven tafel rond de corruptie die zoveel bedrijven in Brazilië heeft geïnfecteerd.

Koppig
De Braziliaanse grande dame Sonia Braga (Kiss of the Spider Woman, Dona Flor e seus dois maridos) zet een prachtige rol neer als de koppige Clara. Regisseur Kleber Mendonça Filho laat via haar zien hoe de stadsontwikkeling en gentrificatie in Recife de oudere bewoners van de stad vervreemdt, als een soort Publieke werken van Thomas Rosenboom in hedendaags Brazilië. Met Aquarius onderzoekt Mendonça Filho niet alleen de gevolgen van nepotisme en vriendjespolitiek, maar ook de betekenis van dierbare locaties en objecten waarmee we ons omringen, zoals de herinneringen aan een dressoir van een tante of een LP die jaren geleden werd gekocht in een platenwinkel.
De tijd lijkt geen vat te hebben gekregen op de gracieuze Clara, die we in een proloog hebben leren kennen als dertiger in 1980, een breed glimlachende muziek­liefhebber die Another One Bites the Dust aan haar vrienden laat horen voordat het nummer van Queen een hit werd. Ze zet ook nu nog graag een plaatje op en zorgt ook op andere vlakken goed voor zichzelf — zo trakteert ze zichzelf op aanraden van een vriendin op een gigolo. Aquarius heeft een onmiskenbare erotische onderstroom, met flarden van expliciete seksscènes, soms in flashback, die door het dagelijkse, kalme leven zijn gemonteerd.
De film gaat dan ook over veel meer dan het gevecht tegen de vastgoedontwikkelaars. Het draait om ontmoetingen, sommige prettig, andere confronterend of teleurstellend — ontmoetingen met vrolijke vriendinnen, bezorgde dochters, boze buurjongens, aardige bouwvakkers. Mendonça Filho neemt de tijd om een sociaal netwerk rond Clara op te bouwen dat haar wortels in de wijk zichtbaar maakt.
De film zoomt in op kleine gebeurtenissen en zoomt dan weer uit, ook letterlijk met onverwachte, onstuimige camerabewegingen. Soms gebeurt er iets veelzeggends in het voorbijgaan. Zo ziet Clara al wandelend uit haar ooghoeken een graf dat wordt geruimd en de botten die naar boven komen. Dat alles vergankelijk is, weet ze natuurlijk maar al te goed, maar zij neemt de vrijheid om zich nog even tegen dat idee te verzetten.