Amour fou (Jessica Hausner over)

Was het grote liefde, noodlot of een banale opeenvolging van toevallige gebeurtenissen? Amour fou ontrafelt het zelfmoordpact van Heinrich von Kleist en Henriette Vogel.

Door Dana Linssen

Zelf noemt ze het een ‘romantische komedie’. Maar de beste leerling van filmmakers Michael Haneke en Ulrich Seidl heeft een apart gevoel voor humor. De nieuwste film van Jessica Hausner (Lourdes) gaat namelijk over het zelfmoordpact dat de Duitse romantische dichter Heinrich von Kleist in 1811 met de doodzieke Henriette Vogel sloot. Romantisch. Ja. Komisch? Niet bepaald. Maar Hausner ziet het komische meer in "de absurditeit — van de situatie, van de liefde, van het noodlot, van het feit dat Kleist zo overtuigd was van het feit dat hij in de dood zijn grote doel zou vinden". We spreken de Oostenrijkse tijdens het Filmfestival Cannes, waar Amour fou zijn wereldpremière beleefde. Nu is hij, voorafgaande aan zijn Nederlandse release, te zien op het Filmfestival Rotterdam.

Jessica Hausner (portret Gianmaria Gava)

Zelfmoordpact
Jessica Hausner kwam de geschiedenis van Heinrich von Kleist en Henriette Vogel op het spoor toen ze zich in algemene zin verdiepte in groepssuïcides en zelfmoordpacten. "Ik was benieuwd naar de beweegredenen van mensen om samen een einde aan hun leven te maken. Het komt regelmatig voor, maar het zijn vaak hele zware, tragische verhalen, die loodzwaar worden als je ze navertelt. Toen las ik dat Kleist eigenlijk al zijn hele leven mensen vroeg om met hem zelfmoord te plegen. In 1799, toen hij 21 jaar oud was, schreef hij zijn halfzus Ulrike een brief waarin hij zei dat hij het onbegrijpelijk vond dat mensen zonder ‘Lebensplan’, zonder plan voor hun leven konden. De ironie is natuurlijk dat zijn grote plan uiteindelijk de dood was."

Tegendeel
Voordat hij Henriette Vogel bereid vond om met hem te sterven, vroeg Kleist achtereenvolgens zijn beste vriend en zijn nicht om zijn zelfmoordpartner te zijn. Vogel wilde wel, maar alleen omdat zij toch al ten dode was opgeschreven. Hausner: "Dat is in alles het tegendeel van die grote romantische daad die hij er zelf van heeft willen maken. Die discrepantie, en die tragiek, die interesseerden mij."
Er is nog een andere reden om aan te nemen dat de ‘amour fou’ van beiden ook meer ‘fou’ (dwaas, obsessief) dan ‘amour’ was: "Er was waarschijnlijk niet eens sprake van een erotische of seksuele relatie tussen beiden. Al zegt Vogels echtgenoot aan het einde: ‘Het was waarschijnlijk toch liefde’, en daarin kan hij ook best eens gelijk hebben. Niemand kan weten wat ze in die laatste momenten echt gevoeld hebben. Ik vind ook niet dat hun afscheidsbrieven daar eenduidig over zijn. Of laten we zeggen dat het op z’n minst open is voor interpretatie. Maar voor de Kleistianen was het natuurlijk ware liefde. Zelfs het gedicht dat hij voor haar schreef en dat ik hem in de film aan haar laat voorlezen, ‘wil’ zo graag een geweldig gedicht zijn, maar het is ook best pathetisch. Ik moest eerlijk gezegd een beetje lachen toen ik het voor het eerst las."

Ware liefde
"En wat betekent het eigenlijk, ‘echt’ van iemand houden?", vraagt Hausner zich vervolgens af. Ze vindt Kleists wens iemand te vinden die van hem houdt als van het leven zelf eigenlijk nogal narcistisch, en een beetje kinderlijk: "Dat onvoorwaardelijke, natuurlijk kennen we dat allemaal, en het klinkt ook heel mooi. Maar kom op, hoe wil je dat in het leven van alledag vormgeven? Ik vond het interessant om met die vraag een beetje te provoceren. Mensen kunnen echt gevangen zitten in hun denkbeelden over de ware liefde."
Die gevangenschap was ook de voornaamste sleutel tot de rigide en formalistische stijl van de film. Strakke kaders, emotieloos acteren, het staat allemaal haaks op wat we van de Romantiek kennen. Hausner: "De stijl is bedoeld om de Romantiek te ondervragen. Wat is individualiteit, wat is authenticiteit, wat maakt dat we zijn wie we zijn. De romantische dichters en kunstenaars hadden daar heel erg geïdealiseerde ideeën over. Ik wilde laten zien dat we ook sterk door sociale conventies worden bepaald; wie je bent wordt ook bepaald door met wie je bent en wat je omgeving van je verwacht. Met name in Oostenrijk, waar omgangsvormen tot op de dag van vandaag sterk ritualistisch zijn. In die zin is het ook een Oostenrijkse, contemporaine film geworden."

Feminisme
Hausner gaf in haar eerdere films ook blijk van een feministische kijk op haar vrouwelijke hoofdpersonen. Toch zou het haar nu te ver gaan om te zeggen dat Kleist Vogel in zekere zin ‘bevrijdt’ uit haar huwelijk. "Wat is dat dan voor bevrijding, met aan de ene kant de gevangenschap van het huwelijk en aan de andere kant die… ja wat eigenlijk, die van de dood? Dat is wat ze aan het einde van de film ook zegt: ‘Er is geen ander leven.’
"Weet je wat", vervolgt ze, "het is voor ons zo makkelijk om nu te zeggen: de aristocratie is een achterhaalde klasse, de democratie is geweldig, of inmiddels ook alweer achterhaald; het huwelijk slaat nergens op, ware liefde, nou ja wat je ook over de ware liefde wilt zeggen. Maar het is hun waarheid. Dat fascineert me. Hoe waarheid relatief kan zijn, historisch of sociologisch bepaald en toch de waarheid. Voor hen."

Filmkrant.Live verzorgt in januari een inleiding bij must see Amour fou:
Natlab door Plaza Futura | Eindhoven | 29 januari | door Sasja Koetsier
Meer info op filmkrant.nl > filmkrant.live