AJAMI

De Israëlische Oscarinzending ajami ontrafelt haarfijn het web van geweld in de gelijknamige Arabische wijk van Jaffa. Een lijntje giftige cocaïne is evengoed een destructieve kracht als religie en familie-eer.

Er gaat iets ergs gebeuren, voorspelt het jongetje in de eerste scène van de Israëlische Oscarinzending ajami. Hij heeft gelijk. De treurigheid is dat je niet helderziend hoeft te zijn om het geweld te zien aankomen in Ajami, een gevaarlijke wijk van het overwegend Arabische Jaffa, ten zuiden van Tel Aviv. Geweld beheerst hier het dagelijks leven. Even onvermijdelijk als onopvallend sterven mensen, neemt iemand anders hun plaats in en worden de lichamen meteen, later of misschien wel nooit teruggevonden.
Melodramatische wendingen die al duizend keer in evenzoveel films zijn gebruikt en vaak niet meer dan plotconstructies zijn, krijgen hier een angstaanjagende vanzelfsprekendheid. Erekwesties tussen families moeten gesust worden en vragen om kostbare compensatie, een ziekenhuisopname leidt tot drugshandel, een Israëlische militair verdwijnt en zet de achterblijvers op scherp, een vader keurt de liefde van zijn dochter af en probeert het vriendje in de val te lokken. Jaloezie, macht en geld voeden het geweld, eenvoudig en banaal zoals overal en altijd. Van de spreekwoordelijke geweldsspiraal kun je niet meer spreken, het zijn duizend in elkaar grijpende cirkels van geweld, even labyrintisch als de steegjes en straatjes van een medina. In deze wijk hangt alles met alles samen en zowel de schuldigen als de onschuldigen zullen daar onder lijden. Natuurlijk is er die overbekende Israëlisch-Palestijnse politieke context maar dat is slechts een van de cirkels van deze hel. Een lijntje giftige cocaïne is evengoed een destructieve kracht als religie en familie-eer.
Dat betekent ook dat ajami nergens een oorzaak van al die ellende aanwijst en dat coscenarist en coregisseur Scandar Copti — die de rol van Binj speelt — zich in dit debuut dat hij samen met Yaron Shani maakte, niet beperkt tot een enkele hoofdpersoon. Door de slimme structuur van de film verschuift de focus steeds weer naar een ander personage. Door daarbij heen en weer te gaan in ruimte en tijd ontstaat een web van gebeurtenissen waarvan de verbindende draden steeds meer in beeld komen. Uiteindelijk valt alles op z’n plek. Maar zelden voelt die geconstrueerde samenhang gezocht of kunstmatig. Het is allemaal volstrekt logisch en precies daarin ligt natuurlijk de horror. Dat — door de cameravoering en onopgesmukte — of zelfs ontbrekende — production design soms op een documentaire lijkt, maakt het verhaal nog indringender. De makers vermeden ook rigoureus elke sentimentaliteit tussen de personages. Die had vals geklonken en had alleen maar afbreuk gedaan aan de kracht van deze verhalen.
In een bepaald opzicht is de ensemblefilm de enige zinnige filmische analyse van de werkelijkheid. Want hoe anders kun je de complexiteit van alledag vangen? Toch is het weer even geleden dat die vorm zo effectief werd ingezet als in dit debuut.
Het jongetje uit de eerste scène voorspelde het geweld dat ging komen en tekende die gebeurtenissen in stripvorm, alsof ze allemaal bedacht en dus onwerkelijk waren. Bedacht is de film wel maar onwerkelijk zeker niet. Dat kun je na het zien van ajami wel zeggen. Ook al ben je nog nooit in Jaffa geweest.

Ronald Rovers