A Separation
Samenleving in een snelkookpan
Het relatiedrama A Separation verandert in een thriller vol gewetensvragen, waarbij de Iraanse regisseur Ashgar Farhadi een geheel eigen koers vaart.
Vanaf het begin zetten Nader en zijn echtgenote Simin de hakken in het zand. Als moderne, westers georiënteerde Iraniërs hadden ze plannen gemaakt om met hun elfjarige dochter naar het buitenland te vertrekken. Het visum ligt al klaar. En nu heeft Nader bedenkingen. Hij wil zijn dementerende vader niet in de steek laten. Simin laat het er niet bij zitten. Ze vraagt echtscheiding aan en trekt alvast bij haar moeder in. Wel pech dat dochter Termeh, die het gedoe met een blik vol puberwalging beziet, voorlopig bij haar vader blijft.
Een kettingreactie van complicaties wordt in gang gezet wanneer Nader voor de verzorging van zijn vader een jonge, religieuze vrouw inhuurt. Die heeft geen toestemming gevraagd aan haar heetgebakerde en conservatieve echtgenoot, maar dat weet Nader niet. En dat ze zwanger is ontdekt hij pas wanneer hij de schuld van haar miskraam in de schoenen krijgt geschoven en voor moord terecht moet staan. Het relatiedrama verandert in een thriller vol gewetensvragen.
Asghar Farhadi, die Gouden Beer-winnaar A Separation (Jodaeiye nader az simin) schreef, produceerde en regisseerde, kennen we van About Elly, eveneens gesitueerd in het milieu van de moderne Iraanse middenklasse. Wat over die film werd opgemerkt — on-Iraans, want geen kunstzinnige fratsen of politieke toespelingen — is opnieuw van toepassing op A Separation. Op het eerste gezicht tenminste.
Vergrootglas
Inderdaad, zo’n drama waarin iedereen te goeder trouw de verkeerde dingen doet is universeel herkenbaar en zou ook heel goed uit de koker van pakweg Mike Leigh kunnen komen. Toch blijft die betrekkelijk kale maar intense docudrama-stijl Iraans aanvoelen. Het gevoel dat onder al die hyperrealistische momenten steeds een morele kwestie sluimert bijvoorbeeld, of het negeren van de gebruikelijke afwisseling van spanning en ontspanning. Dat vastberaden aaneenrijgen van incidenten dreigt zelfs wat eentonig te worden, tot je beseft dat Farhadi met een strak stijgende lijn toewerkt naar een slot dat iedereen (ook de kijker) op zichzelf terugwerpt.
Hoewel ook de acteurs in Berlijn in de prijzen vielen, is de psychologie van de personages in dit geval minder belangrijk dan de psychologie van de situatie. Die situatie wordt weliswaar op de spits gedreven, maar blijft realistisch en genuanceerd. Het drama werkt als een vergrootglas dat de Iraanse verhoudingen scherp neerzet zonder in stereotypen of veroordelingen te vervallen. Bij de rampzalige verwikkelingen waar we getuige van zijn gaat het niet om goed of fout maar om de manier waarop mensen verstrikt kunnen raken in een wirwar van conflicten, loyaliteiten en pogingen de eigen huid te redden.
“Waarom wil je met je dochter naar het buitenland?”, vraagt een rechter aan Simin. “Nou, vanwege de situatie”, luidt het ontwijkende antwoord. De film schetst zo’n situatie. Politiek komt nooit ter sprake, maar de neiging om de getoonde crisis toch als metafoor te zien is onweerstaanbaar. Zodra we dat doen krijgt de bescheiden rol van de dochter plotseling grote betekenis. Misschien moet de jeugd de impasse doorbreken.
