À perdre la raison

Een waargebeurde kindermoordzaak inspireerde Joachim Lafosse tot een eenzame thriller over radeloze en redeloze machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen en binnen een gezin.

Waar te beginnen? Want er is veel te zeggen over deze magistrale film, de beste die de Belgische regisseur Joachim Lafosse tot nu toe maakte. Aan het eind dan maar.
De tragedie die bekend werd als ‘de affaire Lhermitte’ voltrok zich op woensdag 28 februari 2007 in het Belgische Nijvel toen Geneviève Lhermitte een voor een haar vijf kinderen naar boven riep en de keel doorsneed. Joachim Lafosse begint À perdre la raison ook met dat einde, wanneer de lijkkisten van de kinderen in de laadruimte van een vliegtuig verdwijnen om in Marokko begraven te worden. In de 1 uur en 45 minuten die volgen laat de film zien hoe het zover kon komen.

Zielsgelukkig
Meteen na die beginscène verschijnen Murielle en Mounir, innig verstrengeld. Zo begon het. Hij Marokkaans van geboorte en op jonge leeftijd naar België verhuisd om bij André Pinget te wonen, een huisarts die anders dan zijn ouders het geld had om voor hem te zorgen. Zij, Belgisch, geen al te beste relatie met haar moeder. Verliefd zijn ze in die beginscène. Iedereen heeft de beste bedoelingen. Ze trouwen, ze zijn gelukkig en Murielle raakt zwanger.

Thriller
Heel langzaam, als ondertussen het tweede, derde en zelfs het vierde kind wordt geboren, drie meisjes en een jongetje, groeien de misverstanden en frustraties. De focus van de film blijft bij Murielle, de camera zuigt aan haar, bespiedt haar zodat ze nooit alleen is, ook al is ze zichtbaar steeds vaker eenzaam, creëert benauwende ruimtes door haar gezicht van dichtbij te bekijken. Het is een van die stijlmiddelen die Lafosse gebruikt om het verhaal de sfeer van een thriller te geven. Heel precies gedoseerd. Nergens wordt het effectbejag of exploitatie van de tragedie. De muziek zit opzettelijk niet onder de dramatische scènes maar ertussen. Als intermezzo’s die het tempo stukje bij beetje opvoeren en tegelijk adempauze geven.

Verstikkend
Frustraties en misverstanden. Lafosse maakt op absoluut geloofwaardige wijze inzichtelijk hoe de verhoudingen getroebleerd raken. Door egoïstische motieven, door cultuurverschillen, door financiële afhankelijkheid en misschien zelfs door verborgen verlangens.
Wat wil André Pignet bijvoorbeeld van de jonge ouders? Lafosse houdt het opzettelijk vaag, ook al is duidelijk dat Pignets motieven niet altijd zuiver zijn. Hij financiert hun huis, schrijft Murielle medicijnen voor en speelt de substituutvader als Mounir het laat afweten. Hij wil Mounir koste wat kost in de buurt houden. Naar het waarom mag iedereen raden. Lafosse dikt het jammer genoeg net iets te veel aan wanneer Mounir in een korte scène per se op André’s bed met Murielle wil vrijen, maar het effect is wel dat André’s verstikkende aanwezigheid gaandeweg in elke scène voelbaar wordt. Zelfs al hij er niet is. Murielle voelt zich steeds minder door haar man gehoord en raakt in een isolement. Tot ze niet meer verder kan.

Koloniaal
Op een fundamenteler niveau stelt de film vragen over de complexe band tussen ouders en kinderen, wat een terugkerend thema is bij Lafosse. "Laat de kleine etters je leven niet ruineren", zegt André tegen Murielle, verwijzend naar haar klas met schoolkinderen. Maar evengoed heeft hij het over alle kinderen en over de spanning tussen egoïsme en altruïsme die alle ouders soms voelen. En er is meer. De verhouding tussen Pignet en Mounir wordt ook gekleurd door de oude koloniale band tussen Frankrijk en Marokko, waardoor hun omgang iets van meester en horige krijgt. Dat die achtergronden meer en minder nadrukkelijk langskomen en dat je als kijker de vrijheid hebt om het verhaal er naar eigen inzicht mee in te kleuren, onderstreept het aanzienlijke talent van Joachim Lafosse.

Koningskoppel
En dan dat schitterende acteurstrio. Émilie Dequenne voorop, die in 1999 debuterend in Rosetta meteen al de prijs voor Beste Actrice won in Cannes en daar afgelopen mei opnieuw een acteerprijs kreeg voor de manier waarop ze hier de neergang van Murielle voor de camera brengt. Opvallend genoeg zet ze daarmee acteurs Niels Arestrup en Tahar Rahir in de schaduw en dat was sinds Un prophète toch geen misselijk koningskoppel. Wat een prachtig broos personage maakt Dequenne van deze tragische vrouw.
Het is niet zo dat Lafosse een eenvoudig antwoord geeft op de vraag naar het waarom. Hoe kan het ook anders? Zo’n tragedie helemaal begrijpen is onmogelijk. Daarvoor was Murielle’s geest aan het eind te veel beneveld door radeloosheid en medicijnen. Maar Lafosse en Dequenne brengen deze vrouw wel dichterbij dan ze zelf misschien hadden durven hopen.

Ronald Rovers