A MOMENT OF INNOCENCE (NUN VA GOLDUN)

Leugen en waarheid tegelijk

Net als zijn landgenoot Abbas Kiarostami weet Mohsen Makhmalbaf zijn publiek flink in verwarring te brengen. Door een schijnbare eenvoud, een listig spel met fictie en werkelijkheid en verwijzingen naar eerdere films is een fascinerende gelaagdheid ontstaan waarbij noch de kijker, noch zijn eigen rol als regisseur, noch zijn eigen films buiten schot blijven.

In Salaam cinema (1994) verdrongen honderden mensen zich om auditie te doen bij de bekende Iraanse regisseur Mohsen Makhmalbaf. De acteurs in spe werden door Makhmalbaf met duivels genoegen stevig aan de tand gevoeld. Na eindeloze sessies bleven alleen de mensen over die niet boos of vernederd waren weggelopen of voortijdig waren weggestuurd. Slechts langzaam drong het besef door dat de film waarvoor ze dachten te auditeren, de film was die op dat moment gedraaid werd. Ze speelden hun rol al, en in hun argeloosheid waarschijnlijk beter dan ze ooit durfden dromen.

Herkansing
Maar die ‘auditie’ is niet voor niets geweest. Niet alleen heeft het Salaam cinema opgeleverd, maar tevens de basis gelegd voor A moment of innocence. Want als we Makhmalbaf mogen geloven (en dat is dus maar zeer de vraag), bevond zich onder de auditerenden een voormalig politieman en oude bekende van de regisseur. Twintig jaar eerder had Makhmalbaf, jong, idealistisch en rebellerend tegen het bewind van de sjah, de op wacht staande agent verwond bij een poging hem zijn pistool afhandig te maken. Deze man een rol aanbieden en een herkansing gunnen is dan toch wel het minste.
Anderzijds beweert Makhmalbaf dat de auditie in Salaam cinema oorspronkelijk een auditie was voor A moment of innocence, een film die de gebeurtenissen van twintig jaar eerder tracht te reconstrueren. Een idee dus dat al bestaan moet hebben voor de hernieuwde kennismaking met de agent. In Salaam cinema zit een scène waarin Makhmalbaf een jonge idealist die de mensheid wil redden, vraagt of hij wel weet uit hoeveel personen die bestaat, een scène die ook terug komt in A moment of innocence, als hij op zoek is naar een jongeman die zijn ‘jongere ik’ moet spelen in het incident met de agent.
Wat hier al dan niet van waar is doet niet zo heel veel ter zake, maar het is intrigerend om te zien hoe alleen al de context van de film verwarring zaait, hoe de grenzen tussen fictie en werkelijkheid al vervaagd zijn nog voor de film goed en wel begonnen is. Want dat de realiteit vele gezichten heeft is precies wat A moment of innocence wil laten zien. Ook al zouden we werkelijkheid van fictie kunnen scheiden, dan nog laat het zich in verschillende vormen kennen. Realiteit is niet alleen een subjectief begrip, het is ook voortdurend aan veranderingen onderhevig. De werkelijkheid is als het maken van een film; tegelijkertijd leugenachtig en waarachtig.
Zo ingewikkeld als dit verhaal dreigt te worden, en in al zijn gelaagdheid misschien ook wel is, zo glashelder en eenvoudig is de manier waarop het verhaal verteld wordt.

Perspectieven
De agent, dan wel een acteur die de agent speelt, belt aan bij Makhmalbaf. Hij wil acteur worden. Hoe de film die Makhmalbaf met hem wil gaan maken er precies uit moet gaan zien is onduidelijk, maar in elk geval wordt het voorval gereconstrueerd dat hun beider levens zo ingrijpend veranderd heeft: Makhmalbaf ontfutselt de agent zijn pistool. Een eenvoudig gegeven, een eenvoudige scène. Beiden kiezen een jonge acteur die hun ‘jongere ik’ moet spelen, beiden zullen onafhankelijk van elkaar de scène met hun alter ego’s voorbereiden en repeteren. Al snel blijkt dat de agent en Makhmalbaf (die zichzelf speelt) de gebeurtenis in verschillende vormen in hun bewustzijn hebben opgeslagen.
De agent voelt zich door het incident twintig jaar geleden flink gedupeerd. Zijn carrière is mislukt en hij is zijn grote liefde misgelopen. Net op het moment dat Makhmalbaf hem overviel had hij namelijk een meisje dat hem regelmatig passeerde als hij op wacht stond ten huwelijk willen vragen. De reconstructie is voor hem een poging om het verleden terug te draaien en zijn leven alsnog een andere wending te geven. Het is een wat treurig stemmende, verongelijkte ijdeltuit. Maar Makhmalbaf spaart ook zichzelf niet; met veel gevoel voor ironie tekent hij zijn vroegere idealen af als dwaas en naïef. Ook hij heeft bij de aanslag zijn geliefde verloren; ze trouwde met iemand anders terwijl hij in de gevangenis zat. Dat het hier om het zelfde meisje gaat blijkt wanneer de verschillende lagen waaruit de film bestaat over elkaar heen schuiven.
Ten eerste is er de ‘buiten-filmische werkelijkheid’ van het feit dat Makhmalbaf ooit een agent aanviel. A moment of innocence kan, in de vorm van een reconstructie, beschouwd worden als een documentaire, maar evengoed als fictie. Tenslotte worden er scènes gerepeteerd uit de ‘film in de film’ waarbij er sprake is van verschillende perspectieven. Die wisselen elkaar af, kruisen elkaar en vloeien samen. A moment of innocence lijkt een overgeconstrueerde film te zijn, en natuurlijk zit hij heel geraffineerd in elkaar. Toch wekt deze gelaagdheid de indruk van buitengewone eenvoud. De doordachte structuur benadrukt juist de rol van het toeval, van het noodlot, van misinterpretatie. Achter het kleine gegeven gaat een wereld van leed schuil, van gemiste kansen en verloren idealen, waar op een prachtig komisch-treurige manier gestalte aan is gegeven.

Petra van der Ree