A Family Affair

Met A Family Affair koos IDFA in 2015 voor een intieme openingsfilm: een zorgvuldig geconstrueerd portret waarin Tom Fassaert zijn eigen gecompliceerde familiegeschiedenis ontrafelt.

“Ik ben de zoon van een moeder met een masker”, vertelt de vader van Tom Fassaert aan het begin van A Family Affair aan de camera. “Haar ontmaskering is ook mijn ontmaskering.” Ook al komt hij dichterbij dan wie dan ook in zijn familie, Fassaert ontmaskert zijn grootmoeder nooit helemaal, wat de vraag oproept of je überhaupt tot de kern van een persoon kan komen. Wel heeft hij met deze film een buitengewoon familieportret geschilderd dat nog lang beklijft. A Family Affair draait volledig om Fassaerts grootmoeder Marianne die haar zoontjes van ongeveer drie jaar oud in een weeshuis heeft gestopt. Jaren later werden ze weer opgehaald, maar inmiddels was er iets kapot wat nooit meer heel zou worden. Niet lang daarna liet ze haar kinderen weer in de steek om een carrière als fotomodel na te jagen. Sindsdien woonde ze in Zuid-Afrika, zo ver mogelijk verwijderd van haar familie.

Wat bezielde Marianne om haar kinderen aan hun lot over te laten? A Family Affair is het resultaat van Fassaerts vijfjarige zoektocht naar een antwoord van zijn grootmoeder. Al die tijd had ze gezwegen. “Er is geen waarheid”, zegt ze aan het einde van de film, alsof ze al zijn harde werk teniet wil doen. “Je komt erachter dat je nergens achter komt.” Toch heeft Fassaert een onthullende en fascinerende documentaire gemaakt die de vingers op alle gevoelige plekken van zijn familiegeschiedenis legt. Er vloeien tranen, er worden verwijten gemaakt en leugens verteld (vooral door Marianne), maar de familie Fassaert zal uiteindelijk kracht kunnen putten uit dit zorgvuldig gemaakte portret.

Fassaert heeft geluk dat hij uit een familie komt die een grote waarde hecht aan bewegend beeld. Zijn vader maakte als jonge ouder videoboodschappen om naar zijn moeder te sturen en zijn overgrootvader (de vader van Marianne) was een enthousiast amateurfilmer en fotograaf. A Family Affair bevat dus veel archiefbeelden, die soms ook de pijnlijke momenten blijken te hebben vastgelegd. In sommige beelden zijn de afwezigheid van Marianne en het gemis goed te voelen. Door dat intieme materiaal met eigen opnames te combineren heeft Fassaert een veelzijdige film over de geschiedenis van zijn familie gecomponeerd.

Er zit een enorme spanning in A Family Affair. Want hoe open Marianne na verloop van tijd ook lijkt te zijn, je gaat twijfelen aan alles wat ze zegt. Voor vertrek krijgt Fassaert een waarschuwing van zijn vader: “Je oma is een manipulator.” Zeker als Marianne tijdens zijn bezoek beweert dat ze van haar kleinzoon houdt en openlijk met hem begint te flirten, wordt het ingewikkeld. Dat Fassaert tijdens zulke scènes kalm en beheerst blijft, getuigt van een sterke persoonlijkheid.

Slechts één keer verliest hij zijn geduld. Het is op het moment dat Marianne weer in Nederland is om afscheid te nemen van haar familie. Hij presenteert haar na het afscheid een mooi ingelijste familiefoto, maar Marianne weigert die aan te nemen. Toms vriendin staat immers op de foto. Nadat we al die tijd grootmoeder en kleinzoon hebben zien werken aan het verleden komt dit moment extra hard aan. Tegelijk biedt deze scène ook een sleutel om Marianne beter te kunnen begrijpen: ze kiest haar eigen waarheden en ze maakt haar eigen regels. Zo heeft zij ervoor gekozen om haar kleinzoon al die tijd zonder vriendin te zien, net zoals ze ervoor heeft gekozen om weg te kijken van de problemen in haar familie.

Dat Fassaert ervoor koos om dit materiaal in de film te verwerken is een moedige keuze. Hij had zich als filmmaker en als mens nauwelijks nog meer bloot kunnen geven. Maar juist door zich zo bloot te geven heeft hij misschien een begin gemaakt met het verwerken van een wond die al generaties dooretterde. Zoals Marianne voor haar waarheid kiest, doet de filmmaker dat ook: haar masker gaat nooit helemaal af, spijt heeft ze nooit helemaal, maar Fassaert laat zien dat ze in al haar kwetsbaarheid evengoed een mens is.

A Family Affair is nu gratis online te zien via NPO Start.