Christina Vandekerckhove over Rabot

Met haar documentaire over de sloop van sociale woonblokken in de Gentse, kansarme Rabotwijk maakte Christina Vandekerckhove een kleurrijk portret van vergeten bewoners en een universeel verhaal over bewogen levens in een dorp in de hoogte.

Door Ivo de Kock

Rabot is geen belerende of beschuldigende maar eerder een empathische documentaire over uitsluiting, eenzaamheid en frustraties. Dat alles in een klein dorp in de hoogte: de met sloop bedreigde sociale woonblokken in de Rabotwijk. Gedurende twee jaar voor de eerste toren werd neergehaald plaatste de Gentse Christina Vanderkerckhove haar camera in en buiten de blokken: "Ik zag al die lege vakjes in verschillende kleuren van het woonblok dat afgebroken ging worden en liep rond in blokken waar al veel appartementen leegstonden. Mijn fantasie ging spelen en ik vroeg me in iedere ruimte af: wat is er hier gebeurd? Wat hebben die muren gezien en gehoord? Al die levens die er voorbijgegaan zijn, dat vond ik boeiend. Ik zag ook iets strams, bewegingsloos in al die vakjes en ik wilde ze weer tot leven brengen door ze in te vullen met verhalen. Daarom koos ik voor een documentaire die als een raamvertelling werkt met tijd en ruimte. Rabot start met de afbraak van de blokken en keert dan terug in de tijd om het verhaal van de bewoners te vertellen. De lege ruimtes van het begin geven aan dat je als kijker zelf iets kan invullen. Ze zetten je aan om na te denken over wie er gewoond heeft. Mijn filmische keuzes ondersteunen dat. Er zijn geen camerabewegingen en de regie is even strak als die vakjes. Met mijn camera maak ik tableaux vivants, strakke kaders waarin er dingen gebeuren zonder dat ik ingrijp."

Als een ‘vlieg op de muur’. "Ik hou niet van documentaires waarin de maker op de voorgrond treedt. Als toeschouwer wil ik ruimte krijgen om zelf na te denken. Daarom bewaar ik als regisseur afstand en wil ik geen oordeel of idee opdringen. Alles moet open blijven. Al neig ik naar empathie. Rabot is geen kille film maar ik grijp niet in en probeer de mensen heel open te portretteren."

Werden mensen geregisseerd? "Niet in de zin dat ik zei wat ze moesten doen, maar ik heb wél vooraf veel re­search gedaan. Ik noteerde het bijvoorbeeld toen Alex me vertelde dat hij zelf zijn strijkwerk deed en alles geleerd had van de vrouwen die bij hem hebben gewoond. Omdat ik dat een leuk moment vond vroeg ik hem wanneer hij streek en op die avond ging ik filmen."

We maken kennis met een oude man en even later bezoekt een opkoper zijn appartement. "Rabot springt van het heden naar het verleden en terug naar het heden omdat het besef dat alles gaat verdwijnen je anders naar dingen en mensen doet kijken. Je ziet eerst iemand in leven, daarna die opkopers en dan voel je dat er iets gebeurd is. Het geeft ook aan hoe wij zelf passanten zijn, hoe het leven en de tijd voorbijgaan."

Hoe persoonlijke dingen ‘waardeloos’ ogen voor buitenstaanders. "Ik zie dat als filmmaker ook want ik kende hem goed en wist aan welke dingen hij hechtte. Wanneer ze zeggen ‘dat is ook niets waard’, weet ik dat het voor hem wél veel waard was. Dat is de relativiteit die erin kruipt. Daarom wilde ik die scène er absoluut in. Ik bezocht hem op Oudejaarsavond nog in het ziekenhuis en toen ik maandag terugkeerde was hij al gestorven. In totale eenzaamheid. Die gigantische eenzaamheid was naast het voorbijgaan van de tijd een van de thema’s die ik wilde aansnijden."

Even frappant zijn de onverdraagzaamheid, de frustraties en het onvermogen om daar over te communiceren. "Er wordt niet meer met elkaar gesproken. Ik geloof wel in de stelling van bewoonster Adrienne dat het fout is gegaan toen iedereen zijn deur begon dicht te doen. Wanneer iedereen zomaar naast elkaar zit en aan zijn lot wordt overgelaten gaat het fout. Ik wilde duidelijk maken dat dit verhaal niet over Gent gaat. Die drie sociale woonblokken kunnen om het even waar staan. Meestal aan de rand van een stad, ver weg van het pittoreske centrum. Rabot is een universeel verhaal van een groot dorp in de hoogte."

Is het een auteursdocumentaire? "Ja, omdat alles wat Rabot vertelt volledig vanuit mij komt. Wanneer je naar het begin en het einde van de film kijkt zie je dat ik hem echt heb gestuurd. Je bemerkt de hand van de maker. Telkens wanneer ik een film maak vertrek ik vanuit de vraag: hoe ga ik, als mezelf, dit verhaal vertellen? Daarom is het een auteursdocumentaire."

De camera focust vaak op details: een voet, een beeldje. "We hebben 28 draaidagen gehad in twee jaar tijd, wat vrij weinig is maar ik heb enorm veel tijd gestoken in het naar de mensen gaan, praten en kijken naar details die mensen typeren. Een vensterbank, hoe ze de dingen rangschikken, twee volwassen voeten en blote voetjes van een kindje. Dat beeld zegt meer dan een voice-over. Het is geen vrijblijvendheid maar openheid, een uitnodiging om zelf te kijken en voelen. Door de voetjes te tonen zeg ik genoeg. Wanneer je de mensen heel goed kent — en daarom was die research zo belangrijk — voel je wat je kan en moet tonen en wat niet. Wanneer die man begint te huilen denk je ‘stoppen of afwachten?’ en tijdens de montage voel je wanneer je weg moet gaan. Je wil als filmmaker en als mens dingen tonen, maar wel respectvol."

Rabot zal als tijdsdocument zijn waarde bewaren. "Daarom wilde ik deze documentaire ook maken, dit is iets wat weggaat en nooit meer terugkeert. We hebben die blokken getoond en de verhalen van de bewoners vastgelegd. Ze zullen niet vergeten worden. Een van hen zei ‘ze gaan dat hier afbreken maar de ziel van het Rabot zal hier altijd blijven ronddwalen’. Rabot probeert een beetje die ziel te vangen."