Boeken: Alex van Warmerdam – L’histoire kaputt
Grillig eerbetoon
Bij de tentoonstelling L’histoire kaputt brengt Eye Filmmuseum in samenwerking met De Gids in boekvorm een eerbetoon aan de verbeeldingskracht van Alex van Warmerdam. Dichters en schrijvers reageren op diens werk, vaak in de trant van de meester zelf.
Verwacht in Alex van Warmerdam — L’histoire kaputt, de publicatie die de gelijknamige Van Warmerdam-tentoonstelling in het Eye Filmmuseum vergezelt, geen alomvattend carrière-overzicht of essays met doorwrochte analyses. Net zoals eerder de korte biografie Afgemeten en uitgebeend> (2010) van journalist Joost Ramaer en de dvd-box Gebouwd voor de film aan de oppervlakte bleven, blijkt het werk van Alex van Warmerdams te grillig om zelfs maar te overwegen het in een grotere context te plaatsen. In plaats daarvan vroegen curatoren Jaap Guldemond en Marente Bloemheuvel aan het literaire tijdschrift De Gids om op het werk van de filmmaker te reageren.
In het fraai vormgegeven boekwerk vinden we naast Van Warmerdams schilderijen, affiches, gedichten en filmstills dan ook een aantal teksten geschreven door dichters en auteurs, die met een ‘literaire blik’ Van Warmerdams werk bekijken. Maria Barnas en Dirk van Weelden, redacteuren bij De Gids, kozen tien schrijvers bij wie ze een even eigenzinnige inborst ontwaren en vroegen hen zich door het werk van de filmmaker te laten inspireren. Het resulteert in een eclectisch mix van korte verhalen, gedichten aantekenachtige essays van een al even bont gezelschap schrijvers: onder andere Maartje Wortel, Roel Bentz van den Berg en Jan Baeke schreven eraan mee.
Elke bijdrage is op zijn eigen manier lezenswaardig, al voelen de meesten meer als een stijloefening dan een poging tot de kern van Van Warmerdams kunstenaarschap te komen. Veel van de auteurs laten zich verleiden tot een soort eerbetoon of een verhaal in de trant van. In de korte karakterschets ‘Terhorn’ bijvoorbeeld, van de in Scandinavië wonende schrijver Vincent Bakkum, vinden we de klassieke elementen uit het oeuvre van Nederlands meest herkenbare filmauteur: absurdisme, beklemming, onverwachte uitbarstingen. Mooi, maar niet beklijvend.
Interessanter is ‘Hello Darkness’, de briefwisseling die schrijver Emily Kocken de Deense au pair Stine uit Borgman laat hebben met haar vriend nadat ze zich bij de Borgman-clan heeft aangesloten. ‘Soms wil je dat een film langer duurt’, aldus Kocken, die de transformatie van Stine in de film aangrijpt om iets te zeggen over de aantrekkingskracht van het kwaad. In het grappige ‘Persoonlijke notities bij (lang niet al) het werk van Alex van Warmerdam’ neemt Maartje Wortel de lezer mee langs elk moment waarin de filmmaker onbedoeld een rol speelde in haar leven. Zoals die keer dat haar vader woedend thuiskwam toen hij een nieuw gebouwde boerderij ontdekte in de weilanden rondom Eemnes. Hij was als lokale politicus fel gekant tegen horizonvervuiling, maar kwam er tot zijn schaamte achter dat het om de locatie van Kleine Teun ging. Daarna stapte hij uit de politiek. Zijn redding, aldus Wortel.
Ton vol zwavelzuur
Veruit de spannendste bijdrage is die van dichter Simone Atagana Bekono die in haar gedicht ‘Lumumba gaat een eindje fietsen’ de vermoorde eerste president van onafhankelijk Congo na zijn dood als het ware plaats laat nemen op de set van De Noorderlingen. Zijn voeten ‘nog nasissend van de ton vol zwavelzuur’ en met ‘motorisch ongemak’ van de pistoolschoten, ziet Patrice Lumumba hoe hij in de film door een ‘rozeknieënjong’ wordt geïmiteerd. Het gedicht werkt omdat Bekono aan de ene kant even scherp observeert als de filmmaker, maar aan de andere kant de werkelijkheid Van Warmerdams werk laat betrappen. Wat zou hij van dat beeld vinden, vraag je je tijdens het gedicht af.
In zijn recensie van De laatste dagen van Emma Blank in de Filmkrant vroeg Joost Broeren zich destijds al af hoe erg het is dat Van Warmerdams films steeds verder van de actualiteit en realiteit af komen te staan. In haar gedicht toont Bekono op een beeldende manier hoe die discrepantie eruitziet. Dat is prikkelend en bijtend. En juist dat geeft de eerbetoonbundel een grillig en typisch Van Warmerdam-randje.
Alex van Warmerdam — L’histoire kaputt, redactie Maria Barnas & Dirk van Weelden | 2018, Uitgeverij Nieuw Amsterdam en Eye Filmmuseum | 111 p., €19,95